گیلان عصر قاجار عنوان کتابی است که به کوشش مهرداد اسکویی و هادی میرزانژاد موحد و توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در اردی بهشت سال 1400 چاپ و رونمایی شده است.

این کتاب شامل مجموعه عکس های باارزشی است که توسط دیمیتری ایوانویچ ارماکوف عکاس گرجی، ایتالیایی از سفرهای مختلف به ایران تهیه شده است.

آثار دیمیتری ارماکوف به بخشی از عصر قاجار می‌پردازد و از آن پرده بر می‌‌دارد که تا به حال برای محققین این دوره ناشناخته بوده. عکس‌های او بازتاب فرهنگ و جامعه‌ای‌ست که توسط این اسناد در بعد دیگری احیا شده‌ا‌ند و یادآور جلوه‌های‌‌ تخریب شده یا فراموش شده این مرز و بومند.

مهرداد اسکویی درباره کتابش می گوید:

“قصه این کتاب برمی‌گردد به سال‌ها پیش؛ روزی محمدعلی جدیدالاسلام در عکاسخانه شهر نمایشگاه عکاسی برگزار کرده بوکه در آن نمایشگاه با مجموعه عکس‌هایی از تهران، گیلان، مازندران و گرگان برخورد کردم که عکاس آن مردی روس به نام دیمیتری ایوانویچ اِرماکوف بود. آقای جدیدالاسلام درباره این عکس‌ها گفتند که شخصی سال‌های سال پیش این عکس‌ها را به ایشان داده است. بعد از کمی تحقیق متوجه شدم این آقا عکاس مهمی است و نامش در ذهن من باقی ماند…”

مولف کتاب از حضور خود و همکارش آقای میرزانژاد موحد در موزه تفلیس و دستیابی به ۷۵۰ عکس از ایران عنوان کرد:

“ما با متخصصان موزه تفلیس در زیرزمین آنجا که بخش مخزن آرشیو عکس‌های اِرماکوف بود، درباره عکس‌های این عکاس به گفتگو نشستیم. ارماکوف عکاس قرن ۱۹ ام و دوره قاجار بود که سه سفر به ایران داشته است، او از ارتفاعات آستارا تا تهران و بعضی شهرهای دیگر عکاسی کرده بود. آن‌ها عکس‌ها را آوردند و به ما نشان دادند، در آن روز توانستیم ۷۵۰ عکس از ایران را ببینیم، در نتیجه عکس‌ها را از موزه ملی تفلیس خریداری و برای چاپ کار کردیم…
ما به مدت سه سال در سفر به تفلیس بودیم و به همراه پروفسور نیکولوز نخودسیریشویلی و زینب علی‌زاده که در بخش پژوهشی این کتاب به ما کمک کردند، روی پرژه کار کردیم تا اینکه به تازگی چاپ کتاب توسط نشر ایلیا به پایان رسید و در مرحله آماده سازی برای انتشار است. زینب علی‌زاده در نوشتن مقدمه و پژوهش به ما کمک کرده است و به گفته احمد چایچی، این کتاب دو، سه پله به عکاسی ایران کمک خواهد کرد و آن را بع پیش خواهد برد.”

ارماکوف دیمیتری ایوانویچ (1845 – 1916) یک نقشه بردار نظامی، عکاس-جهانگرد، شرق شناس و مردم شناس بود.

ویژگی های اصلی عکس های ارماکوف در کتاب گیلان عصر قاجار:
ارماکوف سعی کرده است تا در اکثر تصاویر از پرسوناژ برای تعیین مقیاس های انسانی استفاده کند.
عکس های او به خوبی مستند شده است. به طوری که در پایین همه عکس ها موضوع عکس، تاریخ عکاسی ، شماره و مکان عکاسی مشخص شده است. هدف این کار طبقه بندی و استفاده آتی در یک بانک اطلاعاتی بوده.
تصاویر کتاب گیلان عصر قاجار نشان می دهد که ارماکوف علاقه ویژه به جغرافیای طبیعی و مناظر داشته است.
ارماکوف یک مسافر تمام نشدنی بود. عکاسی از مناظر به بزرگترین چالش زندگی او تبدیل شده بود.او تجهیزات عکاسی در سفر خود را به خوبی توسعه داد. دوربین عکاسی پرتابل ساخت و به یادگیری زبان های مختلف پرداخت. به طوری که در آغاز قرن بیستم به بیش از 10 زبان مسلط بود.

او یک سفر طولانی به ایران را در سال 1879 شروع کرد. در این سفر ارماکوف عکس های مردم نگاری بسیاری گرفت و به عنوان “عکاس اعلیحضرت پادشاه ایران” دست یافت. او همچنین به عنوان عکاس نظامی به ارتش روسیه ملحق شد و تصاویر بسیاری از جنگ های روسیه و عثمانی را در سال های 1877 تا 1878 تهیه کرد.

در سال 1896 ، ارماکوف “کاتالوگ عکس های قفقاز ، ایران ، ترکیه اروپایی و آسیایی” و همین طور “الحاق 1901” را منتشر کرد. هر دو کاتالوگ شامل 25556 نگاتیو و 127 آلبوم بود. یک گلچین واقعی از زندگی روزمره ، فرهنگ ، اعتقادات و آداب و رسوم ملل و ملیت های مختلف منطقه.

ارماکوف همین طور یک مجموعه دار از عکس های ان دوران بوده. عکس های او در مجموعه عکس های سایر عکاسان دیده می شود. به ویژه برادران سوریوگین، عبدالله میرزای قاجار عکاس های معروف آن دوران بودند که ارتباط های حرفه ای خوبی با ارماکوف داشته اند.

در کتاب گیلان عصر قاجار عکس ها به تریب زمانی چینش شده اند.
کتاب در قطع خشتی و با جلد شمیز در 264 صفحه منتشر شده است.