فرهنگ اوهام /ناصر فکوهی /1398

کتاب فرهنگ اوهام نوشته ناصر فکوهی است که کتابکده کسری در سال 1398 آن را منتشر نمود.

کتاب دارای متن هایی عنوان بندی شده به قلم ناصر فکوهی است که با عکس های ویوین مایر عکاس (Vivian Maier) همراه شده اند.

ویوین مایر دختـرک جوانـی بـود پرانگیـزه؛ و پیرزنـی گمنـام، خسـته و فرسـوده. سـال 2009 او در هشتاد و سه سـالگی در بیمارسـتانی ناشـناخته درگذشـت. آن زمـان به قـدری فقیـر بـود کـه نمیتوانسـت حتـی هزینـه
انبـاری را بپـردازد کـه در آن ارزشـمندترین و تنهـا دارایـی اش را نگـه میداشـت: عکسهایـش.
پیـرزن، بیـش از 50سـال بـا شـغل پرسـتاری و نگـهداری از نـوزادان و کـودکان زندگـی خـود را گذرانـده بـود و کمی پیـش از مرگش یک مجموعـه دار جـوان پیـدا شـد کـه بیـش از سـی هزار فیلـم از عکسهـای منتشر نشـده او را بـه بهـای 400 دلار خریـد و برخـی از آنهـا را روی اینترنـت قـرارداد؛ و نا گهـان معجـزه ای رخ داد: ویوین مرده بـود کـه از خلال عکس هایـش بـار دیگـر زنـده شـده و آنهـم بـرای ابـد.
در همه جـای دنیـا برایـش نمایشـگاه هایی به پـا شـد و کتاب هایـی بیشـمار از عکسهایـش.

همچنین سودابه فضایلی درباره کتاب و تفکر ناصر فکوهی پیشگفتاری بر این کتاب نگاشته است که در بخش هایی از آن آمده:

“…اینهمـه مـرگ و نومیـدی در کوته نوشـت های ناصـر فکوهـی ر خ می نمایـد؛ ایـن انسان شـناس پرتـوان و همیشـه امیـدوار کـه در کتاب هـا و درس هایـش انسـان را نامیـرا و مظهـر کار و فعالیـت می بینـد، چگونـه اسـت کـه در اوهـام خــود، کاری میکنــد کــه بــه حــوزه ی عقــل نمی گنجــد؛ زیــرا یــک انتهــای آن شــناخته و انتهــای دیگــر ناشــناخته اســت. اوهــام او چیــزی را دربرمی گیــرد کــه از مــا پنهــان بــوده و ورای دراکــه ی منطــق قرارگرفتــه. ایــن اوهــام از ناخـودآگاه او بیـرون جوشـیده تـا نامرئـی را مرئـی کنـد. ایـن وهم پـردازی بـر آن اسـت کـه بـا بیانـی صیقلـی برخـی از واقعیتهــای پنهــان را برمـلا ســازد.
در تعریــف وهــم گفته شــده «رفتــن دل به ســوی چیــزی بی قصــد.» آیــا فکوهــی در اوهــام خــود بــدون قصــد دل بــه این ســوی رفتــه یــا آ گاهانــه پــرده از ماجرایــی درونــی برداشــته؟ آیــا اوهــام او در میــدان قــوه ی وهمیه می گنجد؟
آیــا اوهام فکوهی همــان مفهومــی را از یــک حــس باطنــی القــاء میکنــد کــه شــأن آن ادراک معانــی جزئیــه در محسوســات اســت. چرا کــه همیــن قــوه اســت کــه دســتور می دهــد گوســفند از گــرگ بگریــزد…”

ناصر فکوهی پیرامون کتابش در مطلبی که پشت جلد آن آورده است می گوید:

“فرهنگ اوهام، متنی است از جنس « نوشتار خودکار » به تعبیر سورئالیست های ابتدای قرن بیستم؛ تلاش برای رهـا کـردن خـود و نوشتار خویش از قید و بندهای بی شماری که « موقعیت » ، « زمانه » و هر آنچه می توان به آن نام « آگاهی هژمونیک » داد.
شکی نیست کـه ایـن تـلاش نمی توانست و نمی تواند جز در سه لایه گوناگون پیش رود. نخست نویسنده، در رابطه ای که سعی میکند میان نوشتار و ناخودآگاهش به وجود بیاورد.
سپس خواننده، اگر خواسته باشد با متن رابطه ای برقرار کند، در تعبیر و تفسیری که ممکن است از آن پیدا کند.
و در نهایت، خود « متن » که یک بار که « آزاد » شد، زندگی خود را در گمنامی کمتر یا بیشتر، در پرتوی دیدگان یا پنهان از همـه دیـدگان ادامه خواهد داد.
تجربه نوشتاری در این متن هـا رابطه ای کـه تـعـمـداً به صورت ژرف و نامحسوس میان آنها با عکس های ويويـن مـايـر ايجـاد شـده، رابطـه عکس ها با یکدیگر و با خواننده کتاب، همگی می توانند ساز و کارهایی کیمیایی باشند که به این تجربه معنایی بدهد. زندگی ، سرشار از زیبایی ها و زشتی هاست . ذهن ما آکنده از خاطرات و فراموشی ها . هر شیء و پدیده ای می تواند همچون یک انسان ، سرگذشت و سرنوشتی داشته باشد . هر کدام از آنها می تواند ، سرآغاز داستانی بی پایان باشد و یا نقطه ی پایانی بر داستانی بلنـد کـه پشت سرگذاشته ایم و یا در انتظار سرانجامش هستیم . فرهنگ اوهام ، پهنه ای از واژگان است که هر کدام هزاران روایت درون خود دارند و هر انسانی شاید بتوانـد بـه هـزاران شکل متفاوت، راوی این روایت ها شود. و آنچه در اینجا می آید ، تنها یکی از شکل ها است. نه بی شک بهترینشان. نه لزوماً، بدترینشان. نوشتاری برای آغاز یا پایان دادن به یک اندیشه . یـا بـرای گـذار بی اعتنای هراندیشه ای از کنارش . شکل و محتوا در این نوشته ها، درهم آمیزشی ناخواسته داشته اند، مرزها را میان خود برداشته اند، همانگونه که مرزهای زمان و مکان و معنا کنار رفته اند؛ زیرا حقیقت، نه به مثابه گمشده ای آرمانی، بلکه به منزله ی جریانی از زندگی در آن هـا بـه بـیـان درآمده است…”

از جمله عناوینی که متن هایی از آن در کتاب منتشر شده می توان به : آب، آفتـاب، آسفالــت، اتوبوس، احساس زندگی، انسان بودگی، اوکتاویو پاز، پاریـس، پـایان جهان، پرواز، پـوست، تبلیغات، جنگـل، زمان، سـرمـایـه، شب، شـکلها، شکنجه، مترو، محا کمه، مردانگی، هذیـان، یونان و پایانی که پـایان نیست اشاره کرد.

این کتاب در قطع خشتی کوچک با جلد شمیز و در 120 صفحه مصور به چاپ رسیده است.