هر آنچه که دیگر نیست /مهرداد افسری /1393

کتاب عکس «هر آنچه که دیگر نیست» دربرگیرنده عکس های مهرداد افسری است که در قالب نمایشگاهی با همین عنوان در سال 1393 ارائه شده اند.

مهرداد افسری در آغاز کتابش پیرامون این مجموعه می گوید:

“مجموعه ی « هر آنچه که دیگر نیست » یک پروژه‌ی طولانی مدت بود از حدود ۱۰ سال پیش تاکنون. جرقه ی اولیه پروژه با والتر بنیامین و خواندن مقاله‌ی معروفش « اثر هنری در دوران تکثر مکانیکی » بود که بنیامین به مباحثی همچون هاله ی اثر هنری، یگانگی اثر، هنر برای عموم جامعه، تکثر و … می‌پردازد.
از ابتدای ورودم به دنیای عکاسی ذات عکاسانه (بیشتر از آنچه عکس نشان می‌دهد) دغدغه مهم ذهنی ام بوده و بیراه نگفته ام که این ذات عکاسانه تعریف ناشدنی و جادویی روز به روز برایم پر رنگ تر می‌شود.
یکی از تعاریف ابتدایی این ذات عکاسی کپی و تکثیر کردن جهان است، عکاسی جهان را عین به عین کپی می‌کند و میتواند آن تکه از جهان را بی‌نهایت تکثیر کند، عکس لحظه ای را ثبت می کند که دیگر نیست و جالب اینجاست که آنچه که دیگر نیست را به « هست » در حال تبدیل می کند.
در اینجا ما با تصاویری روبرو هستیم که بر روی نگاتیو ۳۶ بار تکرار شده اند و تقریبا بین فریم اول و آخر کمتر از ۱۰ ثانیه فاصله ی زمانی وجود دارد و همه یکسان به نظر می آیند ولی در واقع آنها یکسان نیستند و فقط به نظر می آیند، چون زمان در آنها یکسان نیست. انتخاب فضاهای عکاسی بیشتر بر پایه شور حسی عکاسانه ام بوده است یعنی آنچه را عکاسی کرده ام که، بنا به هر دلیل حسی، مرا به سوی خود فرا خوانده است چون بیشتر خود اتفاق در ساحت مدیوم برایم اهمیت داشته است. ۳۶ فریم در ۳۶ تصویر که در ۳۶ نسخه تکثیر شده اند که در مجموع ۴۶۶۵۶ فریم را مقابل چشم بیننده قرار می دهد و آنها دیگر نیستند.”

دکتر کامبیز موسوی اقدم در بخشی از مطلبی با عنوان «پارادوکس اتوپیای بنیامین» پیرامون عکس های افسری آورده است:

“ماهیت عکس و عکاسی از مسایلی است که در کانون توجه مهرداد افسری قرار گرفته است و در طول سال‌های فعالیت حرفه ای خود در بسیاری از مجموعه آثارش به طرح آن پرداخته است. از تصاویر بناها و مناظری که وقتی به حاشیه ی کادر می‌رسند محو می‌شوند و ما را از حضور لنز دوربین آگاه می‌سازد (عکاسی به مثابه اسطوره ، ۱۳۸۴) تا عکس‌های پیکسلی شده ای از شاهنامه ی شاه تهماسبی (مهر رخ تو در دل دیوانه ی ماست ، ۱۳۸۷) و نماهای بی حرکتی که در ویدیوهایش مرزهای بین عکس و فیلم قرار می‌گیرند (خبری در ایران نیست ، ۱۳۹۰ )، همه به موضوع این که خود عکس چه محدوده هایی در ثبت واقعیت دارد اشاره می کند. آثار او بیش از آنکه توجه ما را به آنچه در آن سوی دوربین واقع شده جلب کند ، ما را به اندیشیدن به عکس به مثابه رسانه سوق می دهد .
افسری در مجموعه آثار اخیرش « هر آنچه که دیگر نیست » ، اما ، مساله ی اصالت عکس را در مواجهه با تکثیرپذیری آن پیش می کشد. در این مجموعه ۳۶ عکس رنگی از ۳۶ منظره یا فضای داخلی متنوع ارائه میشود. این عکس ها در طول 10 سال گذشته به تدریج گرفته شده و ایده ی آن نیز با افزوده شدن عکس ها مسیر تکاملی اش را طی کرده است. حال، ما با ۳۶ عکس مواجه هستیم که البته فاقد اهمیت موضوع ( مدل آنسوی دوربین ) است چرا که اینبار هر منظره صرفا در قالب چاپ نگاتیو سی و شش تایی ظاهر شده است ؛ فریم های داخل کنتاکت بسیار کوچکی که تکرار آنها کل تصویر درون یک قاب را می سازد. در واقع ، این کنتاکت ۳۶ فریمی حاصل شش الی ده ثانیه عکاسی پی در پی است بی آنکه با توجه به ثابت بودن موضوع مورد عکاسی چنین تمایز زمانی بین فریمها عملا قابل تشخیص باشد. هر کنتاکت ۳۶ فریمی در ۳۶ قاب تکثیر شده است . این قابها در کنار هم سطح بزرگی از دیوار گالری را به خود اختصاص داده اند و به صورت ۳۶ نسخه ی قابل فروش عرضه شده اند . بدین ترتیب، ۳۶ تصویر در کل نمایشگاه مجموعا ۴۶۶۵۶ ( ۳۶۰۳۶ × ۳۶ ) فریم کوچک را می سازد…
کل نمایشگاه از فریم های تکرار شونده ی ریزی تشکیل شده است که تشخیص هویت خود تصاویر برای مخاطب گاه بسیار دشوار می شود و او را وامی دارد به تعدد و تکثر عکس ها بیش از موضوع هر فریم متمرکز شود و مساله ی قابلیت تولید پایان ناپذیر تصویر را در نظر گیرد. گویی از تصویر واقعیت جز ردپای مبهمی باقی نمانده است، چراکه رسانه از واسطه ی بین موضوع و تصویر به خود موضوع بدل شده است.
این مجموعه عکس ها بر فاصله ی تصویر با واقعیت تاکید می کنند و صرفا نشانه های محدودی از واقعیت را دربر دارند. فاصله از واقعیت عینی و عدم دسترسی به آن از طریق بازنمایی اش نه فقط از طریق کوچک بودن فریمها القا می شود، بلکه با یگانه بودن هر فریم کنتاکت نیز مورد تاکید قرار می گیرد. کل کنتاکت نگاتیو ۳۶ فریمی با آنکه در چند ثانیه ی پی در پی بدست آمده است، به نظر یک تصویر ثابت و تکراری می نماید. توهم یکی بودن تمامی فریم ها، عدم قابلیت تشخیص مخاطب عام ( غیر عکاس ) را آشکار می سازد و بین درک ما از ثبت موضوع و عملکرد واقعی دوربین فاصله می اندازد. چنین فریبی با در نظر گرفتن این واقعیت مشخص می شود که ثبت هیچ لحظه ای، هر قدر هم کوتاه باشد، تکرار پذیر و قابل برگشت نخواهد بود و رابطه ی این همانی با لحظه ی بعدی ( مثلا دو دهم ثانیه در مورد این فربمها ) نخواهد داشت. آنچه در ظاهر واقعیتی ثابت و متقارن به نظر می رسد در اصل از ۳۶ لحظهی متفاوت و جهت مند به لحاظ زمانی تشکیل شده است . بدیهی است تعمد عکاس در انتخاب موضوع غیر متحرک موجب چنین تقابلی بین ادراک حسی ما و واقعیت ثبت موضوع شده است . نسبت ادراک انسان با ثبت واقعیت با خرد شدن تصویر و سرعت گرفتن ثبت دیگر یک به یک و شفاف نخواهد بود. امری که بر دست یافتنی نبودن واقعیت و تضاد بین تصویر گذشته ی پایان یافته و اکنونیت حال صحه می گذارد…”

این کتاب در قطع رحلی با جلد سخت و کاور مقوایی در 92 صفحه مصور و به دو زبان فارسی و انگلیسی به چاپ رسیده است.

ضمیمه کتاب یک بروشور با جلد شمیز و نگاتیو شده طرح جلد کتاب در همین ابعاد است که به فضای نمایشگاه، چیدمان قاب ها و بازیدکنندگان اختصاص دارد و مریم روشنفکر در صفحات آغازین آن پیرامون عکس ها مطلبی را به رشته تحریر درآورده است. طرح جلد این بروشور نیز در آلبوم تصاویر کتاب آورده شده است.