در کتاب عکس “تکیه دولت/ از بودن و نبودن” علیرضا قاسم خان تلاش کرده تا تاریخ نگاری دقیقی از تکیه دولت ارائه دهد. او با نگاهی به دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، به زمینه های فرهنگی و اجتماعی ساخت بنای تکیه دولت اشاره کرده است؛ و همچنین به طور خلاصه به اهمیت آیین نمایشی تعزیه در دوره ناصری پرداخته است.
علیرضا قاسم خان در ابتدای کتاب توضیحی درباره محتوای کتاب داده است که در بخشی از آن می خوانیم:
هنگامی که در سال 1386 در آلبوم خانه کاخ گلستان به جست و جو و پژوهش در خصوص عکس های تعزیه ایران مشغول بودم با بنای تکیه دولت با دقت و نظر جدیتری آشنا شدم. در میان این مجموعه، عکس های متعدد و بی نظیری از تکیه دولت وجود داشت که طی سالها ممارست و بررسی مرا به این نتیجه رساند که خود موضوع حیات و از میان رفتن “تکیه دولت” میتواند عنوان پژوهشی مهم باشد.
در این تحقیقات چند ساله، با نحوه احداث تکیه دولت و رابطه آن با وقایع سیاسی، اجتماعی و دینی بهتر آشنا شدم.
در میان این مجموعه عکس های متعدد و بی نظیری از تکیه دولت وجود داشت که طی سالها ممارست و بررسی به این نتیجه رساند که خود موضوع حیات و از میان رفتن “تکیه دولت” میتواند به عنوان پژوهشی مهم باشد. در این تحقیقات چند ساله با نحوه احداث تکیه دولت و رابطه آن با وقایع سیاسی، اجتماعی و دینی بهتر آشنا شدم و همین عزم مرا در به سامان رسانیدن این تحقیق جزم تر کرد.
با شروع تحقیقات هرنکته مرا به سوی نکات و مسائل تازهتری رهنمون می شد “که خود از راه بگوید که چنین باید رفت”. و این چنین شد که کتاب تکیه دولت شکل گرفت. روش کار بر اساس تاریخ نگاری گذاشته شد و در مسیر شناخت تاریخی این بنا امید داشتم که به درک درستی از زندگی و نابودی این بنا دست یابم. براساس روش تاریخنگاری، تحقیق در یک مسیر خطی از آغاز ساخت بنا و شاید کمی قبل تر شروع میشود و تا پایان ادامه مییابد. و در این مسیر هر آنچه از صور مادی و وقایع تاریخی و اجتماعی در این بنا رخ داده، گردآوری و معرفی شده و تا حد بضاعت و با رجوع به نظریات دیگر محققان و اندیشمندان تحلیل و بررسی شده است.
سید محمد بهشتی نیز در ابتدای کتاب تکیه دولت قاسم خان آورده است:
شکل گیری و معماری منحصر به فرد تکیه دولت، روابط سیاسی و اجتماعی مردم در اینجا، قوام یافتن هنر موسیقی و آواز و تلاش برای یافتن تئاتر ایرانی از دل تعزیه ایران و عکاسی نوپای ایران، همه و همه اندکی از جایگاه ارزشمند این بنا را مشخص میکند.
اما متاسفانه اکنون از این بنا اثری بر جای نمانده است و تنها باید ردپای این اثر ارزشمند را در لابلای صفحات تاریخ عکس های به جا مانده از اشیا و نقاشیها و نسخ باقیمانده جستجو کرد.
تکیه دولت بنایی است که در عهد ناصرالدین شاه قاجار و به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آئینهای سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در طهران برپا شد. تکیه دولت نه تنها به لحاظ معماری و جنبههای تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم با شکوه تعزیه نیز دارای اهمیت خاصی بودهاست، من پژوهشهای گستردهای در حدود دو سال و نیم بر روی این موضوع انجام دادم که در کتاب «تکیه دولت: بودن یا نبودن» عرضه خواهد شد.
تکیه دولت یا تگیه دولت که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده است، در نزدیکی شمسالعماره تهران و به دستور دوستعلیخان معیرالملک ساخته شد. این تکیه راهی به درون کاخ سلطنتی داشته که شاه و خاندان سلطنتی از آن راه برای ورود به تکیه استفاده میکردند.
تعزیه خوانی در تکیه دولت تا پایان دوره قاجار برپا بود و استفاده از بنای آن نیز تا اوایل عصر پهلوی دوم تداوم داشت. از این جهت، در بسیاری از وقایع مربوط به اواخر عصر قاجار و اویل عصر پهلوی به نام تکیه دولت برمی خوریم.
پس از مشروطه حتی گاهی مراسمی غیر از اجرای تعزیه نیز در آن برگزار شد، تکیه دولت، عظیم ترین نمایشخانه تاریخ ایران، سالها متروک و نیمه مخروبه بود تا اینکه در سال 1325 خورشیدی و به منظور ساخت بانک ملی شعبه بازار، آن را خراب کردند.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.